به گزارش خبرنگار خبرگزاری «حوزه»، نشست علمی رویکردهای نوین در نمایه سازی منابع اخلاق اسلامی بر اساس اصطلاح نامه شنبه شب، با همکاری پژوهشکده اطلاعات و مدارک اسلامی و اداره همکاری های علمی و پژوهشی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی همزمان با هفته پژوهش در محل نمایشگاه دستاوردهای پژوهشی و فناوری دفتر تبلیغات برگزار شد.

ارایه دهنده این بحث، حجت الاسلام   سیدتقی واردی مدیر گروه پژوهشی نمایه سازی پژوهشکده مدارک و اطلاعات اسلامی بود.

ناقد این نشست نیز حجت الاسلام سید مهدی مجیدی نظامی عضو شورای علمی گروه پژوهشی نمایه سازی بود و  دبیری نشست را نیزحجت الاسلام نجیبی برعهده داشت.

حجت الاسلام نجیبی دبیر این نشست علمی در ابتدا گفت: نمایه سازی به شیوه سازماندهی اطلاعات به جهت بازیابی سریع، آسان و روش مند گفته می شود؛ فهرست نویسی نیز از شیوه هایی است که بر اساس آنها اطلاعات مدارک بازیابی می شوند.

وی افزود: تعریف نمایه سازی به معنی نمایش دادن است؛ در فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی به عنوان برگردان فارسی واژه ایندکست است.

دبیر این نشست عنوان کرد: زمانی که یک کتاب ارایه می شود، در حقیقت نمایش اطلاعات انجام شده است در حقیقت نمایه سازی باز نمایشی است که بر اساس نظمی خاص، مخاطب و کاربر را به اطلاعات مدرک می رساند، نمایه فهرست و مجموعه از اصطلاحات و شناسه هایی است که ما را به محل و جای اطلاعات در یک مدرک می رساند.

وی افزود: نمایه سازی به دو شکل مفهومی و توصیفی تقسیم می شود؛ در نمایه سازی توصیفی خود مدرک و کتاب و مقاله را از حیث نویسنده و چاپ و محل چاپ بررسی می کنیم؛ در نمایه سازی مفهومی نیز مفهوم و محتوا و اطلاعات این اثر و مدرک مورد بررسی قرار گرفته می شود؛ نمایه موضوعی در ابتدا مدرک مطالعه می شود و سپس مطالب و مفاهیم را به مدخل و اصطلاح نمایه ای تبدیل می کند.

حجت الاسلام نجیبی گفت: اطلاعات باید به شکلی ذخیره سازی شود که ابتدا استاندارد باشد و دوم اینکه مخاطب به راحتی به آن مطلب برسد پس نمایه در عین حال هم علم و هم هنر است.

نمایه سازی 43 عنوان از منابع اخلاق اسلامی

پس از وی حجت الاسلام واردی ارایه دهنده این بحث گفت: با توجه به اینکه هر روزه اطلاعات انبوهی تولید و گردآوری می شود استفاده مفید از این اطلاعات به دقت دنبال می شود.

وی افزود: به هر میزان که اطلاعات بیشتر می شود، بازیابی اطلاعات نیز سخت تر می شود؛ در گذشته شاید در یک رشته علمی 50 منبع وجود داشت ولی امروزه صدها اثر در هر رشته علمی تولید شده است که کار بازیابی اطلاعات را سخت تر کرده است.

مدیر گروه پژوهشی نمایه سازی پژوهشکده مدارک و اطلاعات اسلامی عنوان کرد: یکی از برنامه هایی که برای بازیابی اطلاعات ایجاد شد، نمایه سازی و بازسازی اطلاعات بود؛ دانشمندان این عرصه بیان کردند که برای بازیابی خوب، باید بازنمایی خوبی ارایه شود.

این محقق و پژوهشگر حوزه خاطرنشان کرد: مشکل از اینجا ناشی می شود که منابع یا نمایه سازی نشده اند و یا اگر شده اند، نمایه های استاندارد و واقعی نبوده اند.

حجت الاسلام واردی بیان کرد: بسیاری از ناشران از کلمه نمایه سازی استفاده کرده اند و یک سری اطلاعات را نیز به اسم نمایه بیان کردند ولی اگر به واقع بنگیریم می بنیم که آنها نمایه های واقعی نیستند.

وی افزود: مشکل این آثار آن بود که از یک روش استاندار و بین المللی بهره نبردند و به شدت سلیقه ای عمل کرده اند؛ حتی یک نفر ممکن است در چند کتاب از چند سلیقه خاص بهره ببرد.

مدیر گروه پژوهشی نمایه سازی پژوهشکده مدارک و اطلاعات اسلامی عنوان کرد: نمایه یک مشترک لفظی است؛ ولی نمایه استاندارد، نمایه موضوعی ترکیبی و مفهومی منابع علوم اسلامی است.

وی خاطرنشان کرد: نمایه سازی امروزه پایه مدیریت اطلاعات است زیرا برای مدیریت اطلاعات باید از نمایه سازی استفاده کرد؛ در این بین سه نمایه سازی آزاد، طبیعی و با استفاده از واژگان کنترل شده وجود دارد که این کاری که تا کنون انجام داده ایم، نمایه هایی است که از واژگان کنترل شد یعنی اصطلاح نامه پیروی می کند زیرا ابزار کار نمایه سازی اصطلاح نامه است.

این محقق و پژوهشگر حوزه بیان کرد: علم اصطلاح نامه علمی است که اصطلاح های هر علم را شناسایی می کند و بین هر کدام از این اصطلاحات ارتباط برقرار می کند؛ در این بین اعتقاد داریم که بین اصطلاحات علوم ارتباطاتی وجود دارد.

وی افزود: در پژوهشکده مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی از 23 سال پیش، کار نمایه سازی آغاز شده بود و نمایه سازی های مجموعه آثاری انجام می شد؛ آثار علامه شهید مرتضی مطهری در قالب نرم افزار مطهر انجام شد.

مدیر گروه پژوهشی نمایه سازی پژوهشکده مدارک و اطلاعات اسلامی عنوان کرد: در ادامه به کار اصطلاح نامه و نمایه سازی پرداخیم و در ادامه نمایه سازی موضوعی در دستور کار قرار گرفت و منابعی که در موضوع حضور داشت به صورت دقیق و ریز مورد مطالعه و نمایه زنی قرار گرفت؛ اولین آن نمایه مرتبط با علم فقه بود که در ادامه این کار در خصوص علوم قرآنی و کلام اسلامی و منابع اخلاق اسلامی انجام شد.

حجت الاسلام واردی خاطرنشان کرد: در عرصه اخلاق اسلامی تا کنون نمایه سازی 43 عنوان از منابع اخلاق اسلامی  انجام شده است؛ تا کنون 36252 صفحه از منابع اخلاق اسلامی نمایه شده است که از این مجموعه 36 جلد کتب عربی و 49 جلد نیز منابع فارسی هستند.

این محقق و پژوهشگر حوزه بیان کرد: منابعی که در این عرصه مورد استفاده قرار گرفته است غالبا از منابع شیعی هستند؛ البته در این بین سه منبع اهل سنت نیزاستفاده شده است، ولی در رشته کلام، منابع اهل سنت نیز مورد استفاده و نمایه قرار گرفته است.

وی افزود: تا کنون 30 هزار نمایه ترکیبی موضوعی در این علم انجام شده است که اصطلاحاتی که برای نمایه زدن استفاده کردیم، شامل 9548 اصطلاح اخلاق اسلامی یا غیر اخلاق می شود؛ الان 50 هزار اصطلاح در نمایه اخلاق بیان شده است.

مدیر گروه پژوهشی نمایه سازی پژوهشکده مدارک و اطلاعات اسلامی عنوان کرد: در این روش با در کنار قراردادن چند اصطلاح در کنار هم یک نمایه ایجاد می شود؛ مثلا برای احراز حکم موسیقی در شیعه جمع این سه واژه یک نمایه تولید می شود.

استاد حوزه خاطرنشان کرد: یک سری نمایه به منابع محدود مختص است که جزو منابع اصلی علوم هستند، ولی یک نوع نمایه دیگر با عنوان تحلیلی موضوعی نامیده می شود که موضوعات اصلی بیان می شود.

در ادامه این نشست حجت الاسلام سید مهدی مجیدی نظامی به عنوان ناقد، گفت: هر مرکز علمی و پژوهشی در ادامه فعالیت خود باید خود را بازتوانی کند و نیازهای جدید را رصد کرده و در راه جدید گام نهد.

وی افزود: اگر به سایت پژوهشکده مدیریت مدارک و اطلاعات مراجعه کنیم در بخش نمایه سازی متوجه می شویم که محصول این پژوهشکده چه موردی است.

حجت الاسلام مجیدی نظامی بیان کرد: از دیگر سوی، در این بین کارهای بسیاری انجام شده است ولی باید به این مساله نظر انداخت که آیا می توانستیم بهتر عمل کنیم یا خیر؟

این محقق و پژوهشگر تصریح کرد: اولین مطلب در خصوص پرسش های مقدماتی و دوم سیاست های نمایه سازی و سوم نیز مسایلی در رابطه با عملیات است که باید مد نظر قرار گیرد.

وی افزود: در سخنان ارایه دهنده بحث بیان شده است که نباید نمایه سازی هایی که انجام می شود را نمایه سازی بنامیم؛ نمایه سازی ها در واقع درست هستند ولی قوت و ضعف دارند و به همین خاطر نباید عنوان خاص و انحصاری بیان کرد.

حجت الاسلام مجیدی نظامی بیان کرد: نکته بعدی درخصوص سیاستگذاری این پژوهشکده است، زیرا با توجه به بحث تحلیل متن و دقت و نمایه مفهومی و اینکه برای سهولت کاربر، چکیده هم ارایه می شود،ولی باید مشخص شود که چه حوزه ها وچه منابعی به عنوان متعلق فعالیت کار سازمانی در عرصه کار نمایه سازی مورد بررسی قرار گرفته است.

ناقد این نشست علمی تصریح کرد: در این رابطه باید اقتضائات نمایه سازی نیز مشخص شود زیرا نمایه سازی یک اثر بانمایه زنی یک مجموعه اثر با هم متفاوت است.

وی افزود: سوال دیگری که در این زمینه مطرح است، این که در نمایه سازی بیان می شود که نمایه سازی باید صرفا بر اساس منظور نویسنده باشد، ولی در همین زمینه ممکن است یک نویسنده از چند مفهوم استفاده کرده است که باعث تفاوت در کار نمایه می شود.